Jaren geleden, ik woonde nog in Tegelen dus kan niet ouder dan zeven jaar zijn geweest, kreeg ik van mijn moeder een ‘heksje’. Terwijl andere kinderen haar eng vonden, vond ik haar geweldig. Met haar rode haren en turquoise hoofddoek zat ze fier op een bezemsteel. Voor mij was ze een en al vrijheid. Ze kon gaan en staan (en vliegen) waar ze wilde. Mijn moeder had haar gekocht in Zuid-Tirol en vertelde er destijds een prachtig verhaal bij. Het ‘heksje’ kreeg een plekje in mijn hart en ik heb haar sindsdien overal mee naar toe verhuisd.

Afgelopen week wilde ik een bericht schrijven over de wintergodin La Befana, maar had haar even in de wacht gezet. Ze hoort namelijk bij de nacht van 5 op 6 januari. Ze hoort bij de Epifanie. Vannacht viel het ‘heksje’ op mijn kaptafel, ik had haar aan de zijkant van de spiegel hangen. Toen ik vanmorgen wakker werd, keek ze me aan en het was alsof ze de woorden sprak die ik op zevenjarige leeftijd heb gehoord: Io sono La Befana. Mijn hart maakte een sprongetje! WoW!! La Befana is al die jaren gewoon bij mij geweest?! 

Heb jij weleens van La Befana gehoord?
Zij is een Italiaanse wintergodin, later gedemoniseerd tot boze heks. Haar feest wordt nog steeds gevierd in Italië en Zuid-Tirol. Volgens de volksverhalen bezoekt zij kinderen aan de vooravond (of in de nacht) van de Epifanie ofwel van 5 op 6 januari. Als je lief en goed bent geweest, krijg je snoep en cadeautjes. Als je stout en lelijk bent geweest, krijg je lompen en kolen (soms zelfs een stok of takkenbos). La Befana vliegt door de lucht op een bezemsteel en komt via de schoorsteen naar binnen. Om te zorgen dat La Befana niet lang hoeft te zoeken, hangen de kinderen hun sokken bij de schoorsteen. Voordat ze weer weg vliegt, veegt ze de vloer nog schoon zodat alle problemen en ellende van het afgelopen jaar weg zijn en je met een schone lei het nieuwe jaar kunt beginnen en je wensen in vervulling komen.

In Italië zingen de kinderen, voordat ze gaan slapen, liedjes voor La Befana:
La Befana vien di notte
con le scarpe tutte rotte
col cappello alla romana
viva viva La Befana

Een andere versie uit een gedicht van Giovanni Pascoli:
Viene, viene la Befana
Vien dai monti a notte fonda
Come è stanca! la circonda
Neve e gelo e tramontana!
Viene, viene la Befana

Haar naam is volgens de overlevering afgeleid van Festa dell’Epifania (La Bella Epifania is verbasterd naar La Befana). Epifania betekent ‘manifestatie van het goddelijke’ (zie je de vrouwelijke uitgang in het Italiaans). In de Yule tijd staat ze voor de manifestatie van de Zon (Sunna). In het jaarwiel is dit het moment dat de Zon weer zichtbaarder wordt en de dagen steeds iets langer zullen zijn. Met de komst van het christendom is de symboliek van de Zon (bij de Romeinen al vermannelijkt) overgegaan in Christus. Een wintergodin die het nieuwe jaar aankondigt met geschenken en het oude afsluit door het overtollige weg te vegen, is niet passend. Daarom is La Befana verworden tot een heks die in veel gevallen uitgebeeld wordt als een oude, lelijke vrouw. Volgens bepaalde verhalen had zij niet geknield en gebogen voor het Christus kind en was derhalve slecht bevonden door de kerk.
Een ander, iets positiever verhaal, vertelt dat La Befana het Christus kind wel heeft ontmoet omdat ze een heldere ster was gevolgd op haar bezemsteel. In de nacht van 5 op 6 januari had ze het kind bereikt en hem de mooiste cadeautjes geschonken. Het maakte hem zo blij dat hij La Befana ook een geschenk gaf: Zij werd de Moeder van ieder kind in Italië.

Hoe mooi dat het ‘heksje’ mij vanmorgen deed herinneren aan het verhaal dat mijn moeder heel lang geleden heeft verteld. La Befana die altijd bij me is gebleven en vandaag aangaf dat het tijd is om Haar verhaal weer te vertellen. Dat is de magie van de heilige nachten, maar ook de magie van Ancient Herstory. Doe jij al mee aan het Ancient Herstory Programma?

© Karin Haanappel
5 januari 2020
www.ancientherstory.nl